Spor-egzersiz yapanlar, atlet olanlar ya da daha az iddialı olarak atlet giyenler özellikle, gelişen ve artık erişilebilen teknik gereçlerle birlikte sayılara takılmaya başlayabilirler. Bunlar elit atletler için yarışmalarda derece almak açısından, daha az iddialı olanlarda belki kendi PB (kişisel en iyi) kapasitesini görebilme ve geliştirme, yeni başlayanlar için de bir mihenk taşı oluşturma açısından gerekli ya da faydalı olabilir.
Kişisel sağlıkla ilgili olarak olaya baktığımızda da aynı durum geçerli olur. Sağlığı değerlendirmek ve ilerlemeyi zaman içinde takip etmek için yaygın olarak kullanılan birçok değer yine teknoloji sayesinde kolaylıkla görülebilmekte, kayıt edilmekte hatta öneriler alınabilmektedir. Yapay Zeka (AI) ile birlikte bu değerler eskisinden daha da önem kazanmakta, sağlık ve form durumu, hatta hastalıklardan önceden işaret alınması, prodiyognostik, açıdan bazen yaşamsal öneme de sahip olabilmektedir.
Klasik olarak doktora her gidene yapılan “Tam Kan Sayımı” ve daha ileri tetkikler yanında eskiden beri yapılan bazı ölçümler, kalp atış hızı, RHR, vücut kitle endeksi- VKİ(BMI), bel çevresi, kalça çevresi diğerlerine göre duruma bağlı olarak en çok bilinen, ölçümü kolay ve kullanışlı olabileceği gibi bazen de kafa karıştırabiliyorlar.
Ancak bu ve yeni bilinmeye başlanan vücut biyo-matematiği hakkında bilgi sahibi olmak, nerede olduğunuzu daha iyi anlamanızı ve başarılarınızı zaman içinde planlamanızı sağlayabilir. Bugün egzersiz saatleri, cep telefonları ve hatta yüzükler ile ölçümlenebilen bu değerlerden bazıları:
RHR, HRV, Vo2max, MET value, Body Fat-Vücut yağ oranı…
Egzersiz kapasitesini ölçmek için kullanılan MET (Metabolic Equivalent of Task) değerleri hakkında bilgi veriyor. MET, bir aktivitenin enerji harcamasını, dinlenme halindeki enerji harcamasına göre oranlayarak ifade eder. Bir MET (1 MET), bir insanın otururken harcadığı enerji miktarını temsil eder. MET değerleri, kişinin kardiyovasküler kapasitesi ve genel fitnes düzeyini belirlemede kullanılır. Bu yüzden düşük MET değerleri, kişinin günlük aktiviteler için bile yeterli fiziksel kondisyona sahip olmadığını gösterebilir.
MET değeri ile her hareketin yapıldığı süre ve kişinin kütlesi çarpımı sonucu harcanan kalori hesaplanabilmektedir. Bu şekilde egzersiz etkinliği ve kilo vermek isteyenlerin hedefleri belirlenmektedir. Çok genel olarak vücuda alınan kalori miktarı harcanandan fazla ise bu fazla kalori “FAT” olarak depolanmakta, tersinde ise mevcut “FAT” den kurtulunabilmetedir. Bu konuda Prof Daniel Lieberman “Exercised” and “the Story of the Human Body” kitaplarında olayın antropolojik ve biyolojik açıklamaları geniş olarak anlatılmaktadır.
“Compendium of Physical Activity” tablolarında her bir hareket karşılığı MET değerleri bir çok kaynakta bulunabilir. MET değeri ile kişinin fitnes ve sağlık durumu hakkında genel bir resim ortaya çokabilmektedir. Buna göre:
- 5 MET’in altında bir değer, sağlık sorunları riskini artırabilir.
- 7 MET’in altındaki bir değer endişe verici olarak kabul edilir.
- 10 MET iyi bir seviyeyi temsil eder, yani kişi orta düzeyde fiziksel aktivite yapabilir.
- 12 MET ve üzeri ise itfaiyecilik gibi fiziksel olarak yoğun meslekleri yerine getirebilecek kapasitede olduğunu gösterir.
Daha önce yayımlanan “Runnemathics-Matematics of Running-Koşu Matematiği Kitabımda” yer alan CPA değerleri yaş ve cinsiyet ayırımı olmaksızın verilmekte idi. Yeni çalışmalarda artık yetişkin ve yaşlılar(Bu çalışma için 60+) bu değerler ayrı ayrı verilmektedir.
Eskiden baktığımızda örneğin 1 km’yi yaklaşık 9.5 dakikada koşan (6.4 km/saat) bir kişi için MET değeri 6 olarak verilmekte idi. Önceki paragrafta verilen ve bir çok kaynakta da yer alan referans değerleri ile kendi performansını karşılaştıran 60+ yaş bir kişi endişe edebilirdi. Halbuki 60+ için ayrı olarak yapılan çalışmada bu performans için MET değeri yaklaşık 9 olarak verilmekte, yani sorun görülmüyor.
Daha üst kategoride bir fitnesa sahip olan 60+ biri için , (1 kilometreyi 5 dakikada koşabilen-yani 12 km/saat süratle) yaşa bakılmaksızın önceki yıllardaki “compendiumlarda” MET değeri 11 olarak verilmekte iken 2024 yılı çalışmasında çıkan sonuçlara göre 60+ yaş için MET değeri 15.8 gibi çok yüksek bir değer olarak yer almakta ve üstün performans kategorisine girmektedir.
Bu değerlere ulaşan ve geçen yaşalmış gençler hemen gaza gelmesin, belki de bu çalışmayı yapan kişiler yaşlılar fazla zorlanmasın diye de bu sonuçları abartmış olabilirler.
Bu iki tablo yayımcının rızası ile EK’te verilmektedir.