İki gün önce yağan kar, güneş gören yerlerden tamamen kalkmıştı. Ancak, sitemizdeki 1200 metrelik halı kaplı koşu pistinin gölge alanında kalan 300-400 metrelik kısmı buzla kaplanmış haldeydi. Üstelik bu bölüm tam da bir inişti. Pistten çıkıp kuru asfaltta koşmayı düşündüm, ancak ayağımdaki Salomon trail ayakkabılarına güvenerek buzun üstünden gitmeye karar verdim. Bu kararı, denge yeteneğimi geliştirerek ilerideki ultralara hazırlık yapma düşüncesiyle aldım.
Koşu sonrası, günlük faaliyetleri paylaştığımız “Sağlığa Koşu” grubunda inişte çektiğim videoyu paylaşınca, “Aman dikkat, bu yaşta düşüp bir yerini kırma!” gibi uyarılar aldım. Bu yorumlar üzerine denge, yaşlanma ve koşu arasındaki ilişkiyi bilimsel olarak ele almaya karar verdim.
Denge ve Yaşlanma
Denge, yalnızca iç kulaktaki biyolojik yapılarla sınırlı değildir. Yarım daire kanalları ve otolit organlarındaki kılsı hücreler, başın hareketlerini algılayarak beyne sinyaller gönderir. Ancak yaşla birlikte bu hücrelerin azalması, sıvı dengesindeki değişiklikler ve sinir iletimindeki yavaşlama, dengeyi etkileyen tek faktör değildir. Kas gücü, esneklik, propriyosepsiyon (vücudun pozisyon algısı), sinir sistemi koordinasyonu, görsel ve işitsel girdiler, beyin adaptasyonu ve bilişsel fonksiyonlar da dengenin korunmasında büyük rol oynar.
Düzenli egzersizle güçlenen bacak ve karın kasları, vücudun stabilitesini artırarak dengeyi destekler. Esneklik, eklem hareketliliğini koruyarak düşme riskini azaltır. Propriyosepsiyon, vücudun uzaydaki konumunu algılamasına yardımcı olur ve tek ayak üzerinde durma, denge tahtası kullanma veya yoga gibi aktivitelerle geliştirilebilir. Araştırmalar, bu tür egzersizleri yapan yaşlı bireylerin, yapmayanlara göre daha az düştüğünü göstermektedir.
Beynin plastisitesi, yani sinir sisteminin yeni bağlantılar kurma ve kendini yeniden düzenleme yeteneği, dengenin korunmasında kilit rol oynar. Sürekli pratikle, beyin yeni nöral yollar oluşturabilir ve dengeyi sağlamak için alternatif mekanizmalar geliştirebilir. Kör bireylerin diğer duyularını keskinleştirerek görme eksikliğini telafi etmesi gibi, vücut da iç kulaktaki kayıpları dengelemek için farklı yollar bulabilir.
Bütünsel Yaklaşım: Sadece İç Kulak Değil, Tüm Vücut
Beyin, kullanılmadığında küçülür, zorlandığında ise gelişir. Ancak bu gelişim yalnızca matematik problemleri çözerek değil, fiziksel ve zihinsel aktivitelerle sağlanır. Hareket etmek, kasları ve sinir sistemini uyararak dengeyi geliştirir. Egzersiz kadar sosyal etkileşim, yeni beceriler öğrenme ve bilişsel aktiviteler de beyin sağlığını koruyarak dengeyi olumlu etkiler.
Buzlu pistte koşma deneyimi, yaşlanma sürecinde yalnızca iç kulak biyolojisine değil, tüm vücudun bütünsel potansiyeline odaklanmanın önemini gösteriyor. Yaşlanmanın getirdiği değişikliklere rağmen, düzenli egzersiz, zihinsel aktivite, sağlıklı beslenme, yeterli uyku, stres yönetimi ve pozitif bir bakış açısıyla dengeyi korumak ve hatta geliştirmek mümkün. Sonuç olarak, yaş sadece bir sayıdır; her yaşta yeni şeyler öğrenmek, yeni deneyimler yaşamak ve kendimizi geliştirmek mümkündür.
Sonuçta, denge sadece fiziksel bir mesele değil; bağımsız bir yaşam sürebilmek, kimseye muhtaç olmamak, hastanelerde sürünmemek, sevdiklerimize yük olmamakla da ilgili. Hayatın ileri dönemlerinde özgürlüğümüzü koruyabilmek için dengeyi şimdiden sağlamalı, kendimizi güçlendirmeliyiz. Yaş sadece bir sayı olabilir ama o sayının içini nasıl doldurduğumuz bizim elimizde.
Dr C-Yar
Ankara, Şubat 2025